Αξιοθέατα

Μοναστήρια & Εκκλησιές

Στην περιοχή “Κερά” ο μικρός ναός της Παναγίας αποτελεί δείγμα ναοδομίας της βυζαντινής εποχής. Είναι μονόχωρος με τρούλο. Οι νεώτερες επεμβάσεις έχουν μεταβάλλει τον χαρακτήρα του. Στην Τύλισο υπήρχε το παλιό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, που κατά τους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας ήταν μετόχι της Μονής Χαλέπας στο Μυλοπόταμο. Σήμερα σώζεται μόνον ο μονόχωρος ναός και μερικά λείψανα από τα παλιά κελιά. Στην Τύλισο φαίνεται να ήκμασε κάποιο παλιό μοναστήρι που δεν γνωρίζομε σήμερα την ιστορία του. Βρισκόταν σε αγροτική περιοχή του χωριού, εκεί που είναι σήμερα ο ναός του Αγίου Αντωνίου, Δίπλα στην εκκλησία σώζονται ερείπια κτισμάτων και συγκροτημάτων επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων. Στην Τύλισο πρέπει να δείτε τον τοιχογραφημένο ναό του Χριστού (14ος αιώνας). Στο βόρειο τοίχο θα δείτε το “αρκοσόλιο”, τον τάφο του κτήτορα του ναού. Οι τοιχογραφίες είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, με αφηγηματικό χαρακτήρα. Εικονογραφούν δηλαδή σκηνές από τον βίο της Θεοτόκου. Πολύ ωραία είναι η μορφή της βρεφοκρατούσας Θεοτόκου, ενώ αξίζει να προσέξετε τη μορφή της αποστεωμένης Οσίας Μαρίας της Αιγύπτιας. Εδώ εικονίζεται η μετάληψη της.

Η Εκκλησία του Αγίου Αντωνίου βρίσκεται στην άκρη του χωριού Κεραμούτσι και αποτελεί ένα αρχαιολογικό στολίδι της περιοχής. Χτισμένη γύρω στα 1800, στο εσωτερικό της βρισκόταν τοιχογραφίες των Αγίων μέχρι που η λεηλασία του Τούρκου Δυνάστη έγινε αισθητή. Οι μουσουλμάνοι κατακτητές κατέστρεψαν τα “μάτια” των Αγίων στις τοιχογραφίες, σκάβοντας τα και το αποτέλεσμα είναι ακόμα και σήμερα ορατό. Σαν να μην έφτανε όμως αυτό, γκρέμισαν την μισή εκκλησία θέλοντας έτσι να φοβίσουν τους Έλληνες. Αργότερα όμως, ένας κάτοικος του χωριού έκτισε το καταστραμμένο μέρος της εκκλησίας, δημιουργώντας έτσι ένα ναό που είναι χωρισμένος σε δυο μέρη: χαμηλά διακρίνονται οι τοιχογραφίες και ψηλότερα ο τσιμεντένιος ναός.

Στο Κεραμούτσι επίσης παρουσίαζει ενδιαφέρον ο ναός της Παναγίας. Αρχικά ήταν μονόχωρος ναός. Φαίνεται πως καταστράφηκε από άγνωστο λόγο (σεισμό;) και κάπου στο 16′ αιώνα ανακαινίστηκε και δημιουργήθηκε η σημερινή σταυροειδής εκκλησία. Γενικά, στα χωριά του Δήμου υπάρχουν σημαντικοί μεταβυζαντινοί ναοί, όπως η Παναγία στις Γωνιές, ο Άγιος Γεώργιος στο Κεραμούτσι. Ο Άγιος Γεώργιος στη Δαμάστα. η Παναγία στο Καμάρι, και άλλες.

Μονή Αγίου Παντελεήμονα

Μετά το χωριό Μάραθος, υπάρχει χωματόδρομος δεξιά, προς Φόδελε. Στα 6 χλμ. από τη διασταύρωση, αριστερά του δρόμου, βρίσκεται η μονή Αγίου Παντελεήμονα σε υψόμετρο 170 μέτρα. Σύμφωνα με την παράδοση, η μονή χτίστηκε το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα (μεταξύ 1660 – 70) από τρεις μοναχούς του Αγίου Αντωνίου στους Γαληνούς, μετά την καταστροφή της μονής τους από πειρατές. Βρίσκεται στα όρια του Δήμου Τυλίσου, ένα περίπου χιλιόμετρο πριν το Φόδελε, σε μια περιοχή με πυκνή άγρια βλάστηση. Είναι φρουριακού τύπου και περιβάλλεται από τείχος. Δίπλα από την πύλη υπάρχει εντοιχισμένη, μαρμάρινη επιγραφή με χρονολογία 1677 (η ίδρυση της μονής τοποθετείται λίγα χρόνια πιο πριν) και στο υπέρθυρο επιγραφή με χρονολογία 1861 (τότε έγινε μεγάλη ανακαίνιση από τον ηγούμενο Νεόφυτο Πεδιώτη). Έξω από τη μονή, 100 μέτρα δυτικά της εισόδου, σώζεται θολωτή δεξαμενή νερού (χτίστηκε το 1866 όπως μαρτυρεί η εντοιχισμένη επιγραφή), με μια παλιά κρήνη μπροστά της.

Το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα είχε πάντα ανοιχτές τις πόρτες του στους επαναστάτες και γι’ αυτό υπέστη επανειλημμένα καταστροφές από τους Τούρκους. Το 1824, λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους Τουρκοαιγυπτίους του Χουσεϊν. Το δεύτερο χρόνο της επανάστασης του 1866, πυρπολήθηκε από τους άνδρες του Ρεσίτ Εφέντη. Ωστόσο, στη μεγαλύτερη καταστροφή της μονής οι Τούρκοι δεν είχαν καμία ανάμειξη. Το 1972, κατεδαφίστηκαν το ηγουμενείο και όλα τα κελιά των μοναχών, πλην δύο. Λέγεται ότι ο λόγος που υπαγόρευσε αυτή την ενέργεια ήταν η… προσδοκία ανεύρεσης θησαυρού, που πιστευόταν ότι ήταν θαμμένος στα θεμέλια της μονής. Σήμερα στον Άγιο Παντελεήμονα ζει μόνο ένας μοναχός.

Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου στον Καμαριώτη

Σε κεντρικό σημείο, βρίσκεται η τρίκλιτη, καμαροσκέπαστη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, χτισμένη τον 16ο αιώνα. Στο υπέρθυρο της δυτικής πύλης υπάρχει ο λέοντας του Αγίου Μάρκου και στην αψίδα του κεντρικού κλίτους ο δικέφαλος αετός, το οικόσημο της βυζαντινής οικογένειας των Καλλεργών. Σύμφωνα με τον τοπικό θρύλο, η καμπάνα του Άι – Γιώργη είχε χρυσό βόλι και ήχο τρομερό, που ακουγόταν μέχρι τα Χανιά. Όταν ήρθα οι Τούρκοι στο νησί, οι κάτοικοι έκρυψαν την καμπάνα, πιθανώς σε κοίλωμα του βράχου πάνω στον οποίο είναι χτισμένη η εκκλησία, και κανείς ποτέ δεν την είδε ξανά… Το 2004 άρχισαν εργασίες ανακαίνισης του Αγίου Γεωργίου.

Ιερός Ναός της Παναγίας στο Καμάρι

Λίγο έξω από το χωριό Καμάρι, σε μια περιοχή γεμάτη αμπέλια, βρίσκεται η αναπαλαιωμένη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας.

Μνημείο Κερατίδι Δαμάστας

Λίγο πριν τη Δαμάστα, υπάρχει σηματοδοτημένος δρόμος αριστερά, που οδηγεί στο Κερατίδι. Σε ένα ύψωμα ανατολικά της Δαμάστας, βρίσκεται το μνημείο και οι τάφοι των εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς Δαμαστιανών. Στο σημείο αυτό, που τώρα είναι περιφραγμένο και δασωμένο με κυπαρίσσια, έγινε η εκτέλεση. Φυτεύτηκαν 30 κυπαρίσσια ένα για κάθε παλικάρι που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.

Το σαμποτάζ της Δαμάστας οργανώθηκε και εκτελέστηκε από ομάδα Ανωγειανών ανταρτών, στην οποία συμμετείχαν έξι Ρώσοι στρατιώτες. Επικεφαλής και εμπνευστής της επιχείρησης ήταν ο φιλόδοξος Άγγλος λοχαγός Μπιλ Μος, που είχε πάρει μέρος και στην απαγωγή του Κράιπε. Κάθε πρωί στις 8 – 9, περνούσε από τη Δαμάστα, κατευθυνόμενο από το Ηράκλειο στα Χανιά, ένα φορτηγό με το ταχυδρομείο, το οποίο συνοδευόταν από 30 οπλισμένους Γερμανούς στρατιώτες και από ένα τεθωρακισμένο όχημα με μυδράλιο. Το μπλόκο στήθηκε ένα χιλιόμετρο δυτικά της Δαμάστας. Οι αντάρτες επιτέθηκαν, σκότωσαν αρκετούς Γερμανούς και εξαφανίστηκαν, με απώλειες ένα νεκρό (από την ομάδα των Ρώσων) και δυο τραυματίες.

Οι Γερμανοί θεώρησαν ότι οι κάτοικοι του χωριού ήταν συνεργοί, επειδή δεν μίλησαν για να παρεμποδιστεί το σαμποτάζ και σε αντίποινα, στις 21 Αυγούστου 1944, διάλεξαν τους 30 πιο “μάχιμους” άνδρες του χωριού και τους εκτέλεσαν στο Κερατίδι. Η Δαμάστα εκκενώθηκε και ισοπεδώθηκε.

Ανεμόμυλος στις Γωνιές

Στην κορφή του χωριού των Γωνιών, πάνω από τις σκεπές των σπιτιών, ξεπροβάλει ο πανέμορφος ανεμόμυλος του χωριού. Είναι ένα κτίσμα με μακρά ιστορία, παραμένει επιβλητικός και άθικτος στον χρόνο. Χτίστηκε το 1904, ο ανεμόμυλος αυτός λειτουργούσε από την αρχή της άνοιξης έως τις αρχές του φθινοπώρου, γιατί μετά άρχιζαν οι βροχές, οι οποίες κατέστρεφαν τα πανιά και έκαναν δύσκολο το Στην κορφή του χωριού των Γωνιών, πάνω από τις σκεπές των σπιτιών, ξεπροβάλει ο πανέμορφος ανεμόμυλος του χωριού. Είναι ένα κτίσμα με μακρά ιστορία, παραμένει επιβλητικός και άθικτος στον χρόνο. Χτίστηκε το 1904, ο ανεμόμυλος αυτός λειτουργούσε από την αρχή της άνοιξης έως τις αρχές του φθινοπώρου, γιατί μετά άρχιζαν οι βροχές, οι οποίες κατέστρεφαν τα πανιά και έκαναν δύσκολο το έργο των ‘μυλωνάδων’. Στο μύλο αυτό άλεθαν κυρίως το κριθάρι και το σιτάρι των συγγενών των μυλωνάδων και παραγόταν αλεύρι. Ο παραδοσιακός αυτός ανεμόμυλος, δούλεψε για 70 περίπου χρόνια, ώσπου η τεχνολογική πρόοδος δημιούργησε νέες μεθόδους παρασκευής αλευριού, οπότε σταμάτησε η λειτουργία του.

Παλιός Νερόμυλος στις Γωνιές

Έξω από το χωριό Γωνιές, στα 100 μέτρα από τη διασταύρωση για Καμαράκι, σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση ένας νερόμυλος, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο.

Ιερό Κορφής στο Φιλιόρημο

Ο Αστύρακας στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου στο Αστυράκι

Ο Αστύρακας (Styrax officinalis) στον οικισμό Αστυράκι βρίσκεται στην άκρη του χωριού και είναι υπεραιωνόβιος. Σύμφωνα με την παράδοση, το δέντρο αυτό έδωσε το όνομα του στο χωριό. Όταν επρόκειτο να κτισθεί η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, οι κάτοικοι τοποθετούσαν το εικόνισμα στο μέρος ανέγερσης και την επόμενη μέρα αυτό βρισκόταν στην άλλη άκρη του χωριού, στην ρίζα ενός δέντρου. Το γεγονός αυτό επαναλήφθηκε αρκετές φορές και οι κάτοικοι αποφάσισαν να κτίσουν την εκκλησία τους δίπλα στον αστύρακα και να ονομάσουν το χωριό Αστυράκι.

Παλιά μαρμάρινη Κρήνη στην περιοχή Παλιά Βρύση στο Καμάρι

Βρίσκεται λίγο πριν την είσοδο του οικισμού του Καμαρίου, αριστερά από τον επαρχιακό δρόμο Καμαρίου – Κεραμουτσίου. Σύμφωνα με την παράδοση κτίστηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ως δωρεά μιας χανούμισσας στους κατοίκους του χωριού. Στην πλακέτα που υπάρχει πάνω από την βρύση, αναγράφεται η αφιέρωση της.

Παραδοσιακή Βρύση στην πλατεία του Καμαριώτη

Βρίσκεται στην πλακοστρωμένη κεντρική πλατεία του χωριού. Η ιστορική βρύση, με λατινικές επιγραφές και δυο λέοντες για κρουνούς, δροσίζει τον επισκέπτη που θα γευθεί το γάργαρο νερό της.